Dönüp dolaşıp Kafka’ya dönmek ne garip, nereden nasıl başlamalı nelerden bahsetmeli seçmek zor. Kafka tarafından yazılmış her şey, bana hayatın gerçekte ne olduğuna dair o esrarengiz farkındalığını hissettiriyor. Kibar yüzlerimiz, önemsiz yüzeysel kaygılarımız ve küçük günlük alışkanlıklarımız, saçma, acımasız ve sonlu. Kafka’yı okumak, Edvard Munch tablolarına bakmak gibidir – bir şekilde yavaş yavaş boğuluyormuşsunuz, enerjinizi kaybediyormuşsunuz,  savunmasız hissetmenizi sağlıyor – ve etrafınızdaki diğer herkesin, sadece yaşamaya devam ederek aynı şeyi yaptığını hissettiriyor.

İyi bir kısa öykünün işareti, akılda kalıcı bir şarkının nakaratına benzer. Tekrar okumaktan başka çareniz kalmayana kadar sonsuz bir döngüde çalkalanarak, aklınızda takılı kalır. Ancak bir şarkının aksine; iyi bir kısa öykü bu etkiyi asla kaybetmez. Akılda kalıcı bir şarkı kaybolsa da, kısa hikâye bir film haline gelir, sürekli tekrar eder, kendisini birçok yeni açı, fikir, yorumla sunar ve ne kadar çok izlerseniz izleyin yine de unutmayı başaramazsınız. Kısa öyküleri biçim olarak sevmemin ana nedenlerinden biri de budur. Az kelimeyle çok şey anlatabilirler; fikirlerin katalizörü olabilirler. Beni kısa öykü sevgimle tanıştıran yazar, yazmanın çılgın dehası Franz Kafka’dan başkası değildir. Şehirler de, tekneler de, tarlalar da, yollar da, salonlar da geçen kırsal gerçekçi bir hayal gücü ama anlamsız bir sancıyla beslenen bir hayal gücü. Yazarın dengesiz zihinsel durumu ve şimdiye kadar yazılı olarak gördüğüm en iyi döngüsel mantık temsiliyle desteklenen bir hayal gücü.

Kafka ve varoluşçuluk üzerine; Dönüşüm

Dönüşüm, hikâyeyi kahramanın bakış açısından anlatarak akıllı bir yaklaşım kullanır ve tüm okuyucular hikâyedeki olaylara Gregor’un gözlerinden bakar. Hikâye Gregor’un bakış açısıyla yazıldığından, akılcı bir üslubu Sahiptir. Dönüşümden dehşete düşmek yerine, Gregor ailesiyle ilgilenmeye devam eder. Mutasyonundan önce ve başkalaşımından sonra, mevcut dünya anlayışını ortaya çıkarmak için kahramanın duygu ve düşüncelerine önemli bir vurgu yapmıştır Kafka. Bu hikâyedeki hedef kitle, tüm hayatını başkalarını memnun etmek için harcayan ve kendi ihtiyaçlarını unutan insanlardır. Hikâyenin açılışı okuyucunun zihninde acıklı bir imaj yaratarak, ana hikâyeyi okuyucuya açıkça tanıtmaktadır. Kafka’nın Gregor’un dönüştüğü böceği tanımlamak için kullandığı kelimeler; “…üstte sert kemerli bölümlere ayrılmış kubbe benzeri kahverengi göbek.” Okuyucunun zihninde bir hamamböceği görüntüsü yaratır, ancak Kafka böceğin gerçek adını doğrudan söylemez. Ayrıca Kafka’nın basit sözcükleri ve anlaşılması kolay cümle yapılarını kullanması, bu kitabı okumayı ilginç bir deneyim haline getirir. Bununla birlikte; yazarın yüzeysel olarak okunduğunda yazarın anlatım dili komik olarak nitelendirilebilir, ancak daha derin bir analiz çok fazla hiciv ve alaycılık içermektedir. Komedinin ortasında, kahraman suçluluk duygusundan ve yabancılaşmasından kurtuluşu için savaşır; hepsi onun çalışma koşullarından kaynaklanıyordur.

Ana temalar arasında, evrenin irrasyonel doğasının kolaylaştırdığı yabancılaşma vardır. Gregor çalışmak ve ailesine bakmak için, kendi hayatını feda eden iyi bir insandı ama başına en kötü şey geldiğinde ailesi onu yapayalnız bıraktılar. Zihnin bedenle bağlantısının kesilmesi, bir başka ana tema olarak ortaya çıkar. Gregor’un bedeni bir böceğe dönüşmüş olsa da, insanlığı devam eder. Bu durum, Gregor’un bir tarafta böcek hayatını anlamlandırmaya çalışırken, diğer tarafta ailesi, onu dönüştüğü zavallı hamamböceği olarak kabul ederken, hikâyedeki bitmeyen çatışmayı daha da net gösterir.

Metafor, hikâye boyunca yaygın olarak kullanılır. Gregor’un böceğe dönüşmesi onu aciz bıraktığı için mecazidir; konuşamaz, konuştuğu zaman duyulamaz, ailesi, dönüşmüş haliyle bile ona özgür bir yaşam sürme ihtimali sunmaz.

Böcek, Gregor’un durumunu çok net bir şekilde açıklıyor, buna tek başına katlanmak zorunda kalıyor, çünkü kimse onu anlamıyor. Bu durum boğucu ve psikolojik olarak rahatsız edicidir.  Gregor’un odasının dört duvarı ve yemek odası bunu kanıtlar niteliktedir. Ortam aracılığıyla Kafka, okuyucuyu Gregor’un ölümüne kadar geçirdiği dönüşümü okuyucuya aktarabilmek için karakterin gelişimini kullanır.

Dönüşüm bir rüya mıydı?

Hikâyenin başında Kafka, Gregor’un uyandığını açıkça belirtir. Böylece yazar, birçok psikolojik temayı keşfedebileceği gerçeküstü bir gerçeklik yaratır. Ancak hikâyenin “rüya içinde rüya” olgusu olabileceğini varsaymak mümkündür.

Bu metin, modern insanın içinde bulunduğu çıkmazı göstermesi açısından önemlidir. Dünya ilişkileri daha parazitik hale geldi ve artık insanlar, başkalarından alabileceklerine göre değer veriyor. Kafka’nın “Dönüşüm” adlı eserine atıfta bulunarak şunu söyleyebiliriz; ‘kötülerin her zaman yaptıkları yanına kâr kalır ve iyiler kötülerin elinde acı çeker’

Dönüşüm nereden ilham aldı?

Kafka Dönüşüm için, kendi yaşam hikâyesinden deneyimlerini aldı. Küçük yaşlardan itibaren tek erkek çocuk olduğu için, üzerindeki baskıların yüksek olduğunu hissetti. Babası Hermann, evdeki herkesin otoritesiydi. Genç Franz’a ticaret ve hukukla uğraşması için baskı yaptı. Hermann, Franz’ın edebiyat tutkusunu hiçbir zaman desteklemedi. Çocuğun depresif ve kendinden nefret eden bir insan olmasına neden oldu. Oğlunun kendisiyle sağlıklı bir ilişki kurmasını başaramadı.

Tüm baskılar nedeniyle Kafka, izole ve yalnız bir insan haline geldi. Üniversiteden mezun olduktan sonra çalışmaya başladığı hukuk şirketinde, bu duygulara bir yenisini daha ekledi. Kafka hikâyeleri gecelerini gece yazmak zorunda kaldı.

O sırada nişanlısı Felice Bauer ile de mücadele ediyordu. Karmaşık ve uzak bir ilişkiydi. Ona cevapsız bırakılan birçok mektup yazdı. Oldukça yabancılaşmış ve yalnız bir insan, talepkâr ve paranoyak davrandı, her adımını ve hissini ayrıntılı olarak anlatmak istedi. Bir keresinde, Felice’nin  yeni mektubu cevabı gelene kadar yerinden kalkmamaya karar verdi.

Yukarıda bahsedilen tüm mücadeleler, diğer kısa öykülerindeki yalnızlık teması için bir temel oluşturdu. Kitabın varoluşçuluk temasıyla bağdaştırılan dramatik olaylarına rağmen Kafka, hikâyenin içine oldukça fazla mizah sığdırmayı başardı. Kimse ana karakterin böcek benzeri bir yaratığa dönüşmesini beklemiyordu.

Kafka’nın, Gregor’un yeni durumunu ve düşüncelerini betimlerken kullandığı dil çok açık. Panik yapmak yerine, Gregor rasyonel olarak durumu hakkında düşünür, bu da tüm durumu algılamasında yatan ironiyi gösterir. Gregor’un uyanış sahnesi de mizahi, çünkü ilk bölümün büyük bir bölümünü yataktan kalkmak için kullanıyor. Okuyucunun buna bariz tepkisi acımaktan ziyade gülmek.

Mekân analizine gelince; Gregor ile aile üyeleri arasında bir kapı ardından yapılan konuşma, modern sinematografi ve edebiyatta klasik bir komedi örneğidir. Bu durum daha sonra Samsa ailesinin Gregor’a karşı tutumunda saklı olan başka bir ironisine yol açar. Bilinçaltlarında, sağlığından veya canavar görünümünden ziyade çalışamaması ve onlara bakamaması konusunda endişeleniyorlardır.

Gregor’un karakteri tamamen zıt bir durumdur. Hikâye boyunca, aklı ailesi ve onların iyiliği ile meşguldür. Kitaptaki tüm karakterler arasında en insani olan Gregor’dur ve bir böcek bedenine hapsolmuş olsa da, bir insanda olması gereken özelliklere sahiptir.

Franz Kafka, deneysel türleri çalışmalarına dâhil edebildi. Gerçekçilik ve fantezi; mizah ve drama; varoluşçuluk, depresyon, kaygı, insan psikolojisi vb. Bütün bunlar Metamorfoz adlı bir başyapıtta mevcuttu. Kafka, saçmalığın gerçeklikle sınırlandığı “Kafkaesk” adlı kendi türünü yarattı. “Kafkaesk” her yerdedir. Franz Kafka, eserleri yüzyıllar boyunca zamansız ve güncel kalacaktır, bu yüzden, XX. yüzyılın en etkili yazarlarından biri oldu.

Franz Kafka, hayatın bürokrasisini alıp onu şekilsiz bir şeye çeviriyor. Çocukluğun ve arkadaşlığın resimlerini çekip, onları şüpheyle dolduruyor ve onları alaycı bir tavırla okuyucuya geri fırlatıyor.

Dille olan yolu inanılmaz. Sadece pis şehirlerden, muhteşem tarım arazilerine kadar dünyanın güzel tasvirlerini yaptığı için değil, aynı zamanda erişilebilir ve kafa karıştırıcı olduğu için.

‘Odamda günlerdir yalnızım,  ziyanı yok dünyada da yıllarca yalnız değil miydim?’