Bu yazı, M.Ö V. yüzyıla tarihlenen komedyanın doğumundan M.S XXI. yüzyıla tarihlenen bir komedyenin katline geçiş denemesidir.

Tiyatronun kökeni, Antik Yunan’ın bolluk/bereket Tanrısı Dionysos için yapılan törenlere dayandırılır. M.Ö V. yüzyılda Atina’daki büyük Dionysos Şenliği’nde tragedyalar ile birlikte komedyaların da sergilenmesi yasal olarak tanınmıştır.

Aristoteles “Poetika”da komedyanın,yeniden doğuşu kutlayan “fallus” türkülerinden doğduğunu belirtir. Dionysos kültünün simgesi “fallus” türkülerinin amacı doğanın ve insanın üretkenliğini artırmak ve toplumsal arınmayı sağlamaktır.

“Komedya”nın sözcük kökeni olan “komos”, içkili eğlence anlamında olup, Dionysos için gerçekleştirilen bir ritüeldir. Müzik eşliğinde danslarla, şarkılarla, seyircilere ya da Atina’nın ünlü kişilerine laf atarak, maskaralık yaparak ilerleyen komos alaylarının geçişi sırasında koro üyelerinin doğaçlama yoluyla oldukça keskin toplumsal ve kişisel taşlamalar yaptığı bilinmektedir.

Komedyanın antik kökenini oluşturan bu törenlerde hem eski gücün yenilgisinin acısı (yıkıcı), hem de yeniden doğuşun sevinci (yapıcı) imgelenirdi. Yıkıcı niteliğiyle komedya, durağanlığa eskiliğe, sınırlara karşı açılmış bir savaş ruhunu yansıtırken; yapıcı niteliğiyle eskiyeni, aksayanı, bütünün varoluşunu tehdit edeni uzaklaştırıp düzelterek bütünü koruma eğilimini barındırmaktadır.

Birbirine zıt gibi görünen bu iki özelliğiyle komedya, toplumsal değerleri onaylayan sanatçı ile statükocu; toplumsal değerleri eleştiren sanatçı ile devrimci bir işleyiş göstermiştir. Bununla birlikte komedyanın eleştiren özelliği temelinde her daim varolmuştur.

Komedya eleştirir, bu yönüyle iktidar sahiplerini tehdit eder. Hele de o iktidar sahipleri, tutucu, baskıcı ve diktatörlerse eleştiren komedya da onu üreten komedyen de hedef haline gelir. Çünkü “gülmek” tehlikelidir. Gülmek de güldürmek de “devrimci” bir eylemdir. Var olan ya da olmayan düzene bir karşı duruştur, bir tür başkaldırıdır.

“Platon, diyaloglarında gülmeye çok büyük yer ayırır. Gülmenin yerleşik düzeni bozguna uğratma gücüne, onun sıkı sıkıya kenetlenmiş iktidar sınıflarını altüst etmedeki dev kuvvetine saygı duyar. Gülmenin egemenlere karşı korkunç bir düşman haline gelebileceğini bilir ve mevkiinden bağımsız olmak üzere her yurttaşın tek bir gülüşle her şeyi havaya uçurma gücü taşıdığını görür.”(Barry Sanders, Kahkahanın Zaferi)

22 Temmuz 2021 tarihinde Kandahar’ın Dand bölgesinde elleri arkadan bağlı, boğazı kesilerek katledilmiş bir ceset bulundu.

Khasha Jwan olarak bilinen Nazar Mohammad, uzun yıllardır komedi sektöründe faaliyet gösteren, düğün ve kutlamalardaki performansı ve son yıllarda sosyal medya üzerinden yayınladığı mizahi kliplerle Afganistan ve İran’da üne kavuşmuş bir komedyen idi.

Taliban tarafından evinden alınan ve iki silahlı adamla bir arabanın arka koltuğunda görüntülenen Khasha, arabanın dışından kendine yöneltilen soruya cevap verirken silahlılardan biri tarafından defalarca tokatlanıyor. Farsi kaynaklarda yayınlanan videoda elleri arkadan bağlı halde bir çembere alınmış dövülürken lider olduğu anlaşılan eli bıçaklı bir kişi dayağı durdurma komutu veriyor ve…

     Kaynaklar:

• “Antik Yunan Tiyatrosunda Komedyanın Evreleri”, Ayşegül YÜKSEL, DTCF Dergisi, 1990.
• “Komedyanın Eğitici İşlevi”, Sevinç SOKULLU, DTCF Dergisi, 1976.
• Kahkahanın Zaferi, Barry SANDERS, Ayrıntı Yayınları: İstanbul, 2001.