Okuduğumuz kitap bir yumruk gibi bizi uyarmıyorsa ne işe yarar?

Franz Kafka

 

Sanırım hepimiz dünyanın oldukça karmaşık bir yer olduğu konusunda hemfikir olabiliriz. Tüm nüansları silinmiş, net bir şekilde siyah beyaz, doğru ve yanlış, lehte ve aleyhte olsaydı çoğumuz için daha kolay olurdu. Oysa durum asla böyle değildir.

Anlatmak istediğimiz hikâye ne olursa olsun, okurlara yaşatmak istediğimiz deneyimler ne olursa olsun, hangi duyguyu aktarmak istiyorsak ve hangi bilgiyi iletmek istiyorsak onu dikkate almalıyız. Açıkça ve parlak bir şekilde siyah-beyaz olan bir mesajla, bir hikâyeyle harika bir ilk etki yaratabiliriz. Kavraması kolay, kapsaması kolay, tepki vermesi kolay ve etrafta ittifak kuracak benzer düşünen insanlar bulması kolay. Ancak daha uzun süreli bir etki için daha derin, daha ileri ve daha uzun düşünmemiz gerekiyor.

Yazar hayatı, insanları, onların duygularını, tutkularını, özelliklerini anlatır, ama bu gerçek hayatı olduğu gibi anlatmak değildir. Yazar bir insanın hayatını günü gününe, en küçük ayrıntısına kadar anlatsa, sanat yapmış olmaz… O bir tek insanın hayatını anlatmaya kalkışmaz, bir tek insanın hayatında genellikle hayatı, insanın macerasını, evrensel olan unsurları yansıtır. Olanı değil, olabilir olanı anlatır. Bunun için de anlatmak istediğinin özüne ait olmayan unsurları, ayrıntıları, rastlantısal olanı atar, gerekli olanı ayıklar, seçer ve bunların arasında bir bağ gözeterek olaylar örgüsünü bir tek çizgi üzerinde kurar. Seçme işi hem esere yapı bakımından bir birlik, hem de insan dünyasıyla ilgili bir anlam sağlar… Seçme sonucu kişiliğin ne gibi olaylara yol açtığını, durumların kişiliği nasıl etkilediğini, bir durumun nasıl gelişebileceğini göstermektedir ki, yazar tek olanı kullanarak genel olanı açıklar.

Hikâyenizi bir takımadası olarak düşünün ve okura suları tekneyle aşan insanlar olarak düşünün. Yüzeyin altında, tüm adalarınız birbirine bağlıdır, ancak doğrudan yaklaşılabilenler yalnızca adaların kendileridir. Hepsi birbirine bağlı ama ayrıdır. Yüzeyin altına dalmak ve tüm farklı adaların nasıl bağlantılı olduğunu izlemek için bir dalgıç giysisi ile biraz tüplü dalış ekipmanı gerekir. Ya da köprüler.

Artık okura istediğiniz kadar yardımcı olabilir ve onlara farklı parçaların nasıl uyum sağladığını gösterebilirsiniz. Köprüler, hikâyenizdeki bağlantılar olacaktır tabii ki okurun buna ihtiyacı olduğunu düşünüyorsanız. Alternatif olarak, bağlantıları bulmayı onlara bırakabilir ve gerekli görülürse onların köprüleri inşa etmesine izin verebilirsiniz.

Anlatı “katmanları”, daha fazla kişiye geniş ölçekte daha güçlü ve ana hikâyeyi daha ilgi çekici hale getirir. Katmanlar aracılığıyla daha fazlasına ulaşabilir, daha fazlasını sunabilir, nüanslar ve olasılıklar oluşturabilir ve etkileşime teşvik edebiliriz. Ancak bunu bir adım daha ileri götürmemiz gerektiğini hissediyorum. Kontrolü nihai olarak serbest bırakılması ve okurun güveni…